Pragnę zakończyć ten Kongres na temat “System Prewencyjny a Prawa Człowieka”, w którym uczestniczyliśmy w dniach 2-6 stycznia 2009 r., przede wszystkim słowem podziękowania wszystkim wam za to, że odpowiedzieliście na moje zaproszenie, za udział we wszystkich punktach programu, za zaangażowanie w pomyślny jego przebieg.

Nie jest obojętna data zaistnienia tego wielkiego wydarzenia: to miało miejsce w okresie Świąt Narodzin Jezusa, znaczonym narodzinami nowej ludzkości w Chrystusie, nowym Adamie, wzorcu i celu każdej osoby ludzkiej. Istotnie, tajemnica Wcielenia oświeca nasze zrozumienie godności człowieka i motywuje nasze zaangażowanie na rzecz praw człowieka.

Nie jest także obojętny fakt, iż ten Kongres przypada na początku obchodów jubileuszowego roku, w których obchodzimy 150. rocznicę założenia Zgromadzenia Salezjańskiego. Obchody te powinny dadać nam bodźca do odnowionej wierności Ks. Bosko i młodzieży, z tym samym entuzjazmem i przekonaniem, jakie charakteryzowały pierwszą grupę Salezjanów, którzy 18 grudnia 1859 roku dali początek Zgromadzeniu. Ci zgromadzilli się w pokoju Ks. Bosko “w jednym celu i w jednym duchu, aby zainicjować i kultywować ducha prawdziwej miłości, którego domagało się dzieło Oratoriów dla młodzieży opuszczonej i zagrożonej, która w tych nieszczęsnych czasach była kuszona na tysiąc sposobów ze szkodą dla społeczeństwa i popadała w bezbożność i niewiarę. Dlatego też spodobało się tymże Zgromadzonym zrzeszyć się w Towarzystwo czy Zgromadzenie, które mając na względzie wzajemne uświęcenie, postawiło sobie za cel głoszenie chwały Bożej i zbawienie dusz, zwłaszcza najbardziej potrzebujących wykształcenia i wychowania…”.

Dzisiaj czasy są odmienne, jak również warunki, w których przeżywamy powołanie salezjańskie, zmieniły się; to domaga się od nas stałej refleksji i aktualnej odpowiedzi w obliczu nowych wyzwań. Nie zmieniły się natomiast posłannictwo salezjańskie, jego cele, odbiorcy, do których jesteśmy posłani, i kryteria naszego działania, jakie Ks. Bosko nam pozostawił jako cenne dziedzictwo.

I właśnie w kontekście tych różnych okoliczności zechcieliśmy zastanowić się nad “Systemem Prewencyjnym i Prawami Człowieka” w tym celu, aby ofiarować prawom człowieka, zwłaszcza dotyczącom nieletnich, ubogacający wkład motywacji, refleksji i doświadczeń charakterystycznych dla Systemu Prewencyjnego, i jednocześnie – otworzyć System Prewencyjny na stosunkowo nową drogę promocji osoby i jej rozwoju. Przedstawię wam teraz niektóre możliwości, pozwalające kontynuować naszą drogę w perspektywie strategicznych decyzji dotyczących przyszłości.

1. Charyzmat salezjański i nasza odpowiedzialność za prawa człowieka

W tej auli, która zgromadziła wiele grup etnicznych, wiele kultur, różnorodne języki, wszyscy się odnajdujemy w jednym charyzmacie Ks. Bosko i odnawiamy jego sny misyjne; jego, który widział obecność i pracę swoich synów na rzecz młodych całego świata. 

Wspaniałym dziedzictwem jest to, które Rodzina Salezjańska dzierży w soich rękach: 15 milionów chłopców i dziewcząt w 130 krajach świata. Być może jak żadna inna instytucja wychowawcza – jak to przypomniał Specjalny Sprawozdawca ONZ – jest to jedyna tego rodzaju reprezentatywność geograficzna i kulturowa, która umożliwia w tak determinujący sposób wychowanie młodych pokoleń na poziomie światowym. Przyjmujemy to z pokorą, ale także ze świadomością tego stanu rzeczy.

Istotnie, chodzi tu o nieocenione dziedzictwo, które pociąga za sobą podjęcie się wielkiej odpowiedzialności, tj. dania wkładu, zasadzającego się na Ewangelii Jezusa i charyzmacie Ks. Bosko, w zaprowadzaniu przemiany społeczeństwa, w likwidowaniu dogłębnych przyczyn niesprawiedliwości, ubóstwa, wykluczenia, by w ten sposób wzmocnić rozwój osoby ludzkiej w jej godności i ewangelizować młodzież, zwłaszcza najuboższą.

Zgromadzenie nie ma racji bytu, jeśli nie istnieje dla pełnego zbawienia młodzieży. Jak Ks. Bosko w swoim czasie, my nie możemy być widzami; musimy być protagonistami ich zbawienia. List z Rzymu z 1884 roku także dzisiaj domaga się umieszczenia “człowieka młodego w centrum”, jako podmiotu codziennego zaangażowania każdego naszego przedsięwzięcia i jako stałego wyboru życia każdej naszej wspólnoty. Dlatego też, w imię pełnego zbawienia młodzieży, Ewangelia i nasz charyzmat domagają się od nas dzisiaj również przemierzenia drogi praw człowieka; mowa tu o nowej drodze i nowym języku, których nie możemy zaniedbać. Musimy zrobić wszystko, co tylko możliwe dla zbawienia młodzieży; dzisiaj nie byłoby możliwe spojrzeć w oczy dziecka, jeśli nie bylibyśmy także obrońcami jego praw.

2. Centralne miejsce jakości wychowania

Tylko wychowanie może zapoczątkować nowy świat, w którym każdy mężczyzna, każda kobieta i każde dziecko mogą przeżywać w pokoju życie wolne i godne; jednocześnie wychowanie jest najbardziej radykalnym środkiem, który może pobudzić te przyczyny, które uniemożliwiają jego promocję.

Wobec “konieczności wychowawczej”, charakteryzującej się wielkimi przeciwieństwami i dwuznacznościami; wobec wychowania, które często jest ujmowane w pewnej “logice rynku”; wobec wychowania pozostającego w służbie pewnego rodzaju status quo, nie przestającego prywatyzować bogactwo i uspołeczniać wszelką formę ubóstwa – jako Zgromadzenie Salezjańskie, wraz z młodzieżą, świeckimi i rodzinami jesteśmy wezwani do tego, by:
 ocenić jakość naszej wychowawczej propozycji duszpasterskiej, zdolność do pomocy młodym w ich dojrzewaniu do wartości uniwersalnych pod względem szacunku i obrony godności osoby ludzkiej, odpowiedzialności osobistej i społecznej, czynnego obywatelstwa;
 ocenić zdolność naszej wychowawczej propozycji duszpasterskiej do przekazywania Ewangelii i pomagania młodym w spotkaniu Jezusa, także poprzez wychowanie, które ich uwolni od wszelkiej formy ubóstwa i marginalizacji;
 ocenić zdolność do pełnego przeżywania w naszych wspólnotach salezjańskich i naszych wspólnotach wychowawczo-duszpasterskich wartości obrony godności człowieka, nie tylko nauczając o nich, ale także o nich świadcząc.

Ta ocena w konsekwencji doprowadza nas do podjęcia pewnych, najistotniejszych wyborów związanych z naszym charyzmatem, a w szczególności domaga się od nas:

• odnowienia decyzji wyjścia od najmniejszych w każdym dziele salezjańskim (por. KG26 106), wychowując do odpowiedzialności za prawa człowieka we wszystkich naszych działaniach i dziełach: szkołach, ośrodków kształcenia zawodowego, uniwersytetach, oratoriach i ośrodkach młodzieżowych, parafiach, stowarzyszeniach i rożnych grupach. Również dzieła, które nie zajmują się bezpośrednio młodzieżą zagrożoną i marginalizacją, mogą i muszą wychowywać do i przez prawa człowieka (por. KG26, 107). Prawa człowieka podważają status quo, struktury władzy, dominujące style życia i wzorce konsumpcji; są one potężnym środkiem, oddanym do naszej dyspozycji, gdy chodzi o obronę i ochronę nieletnich najbardziej zagrożonych, najsłabszych i najbardziej potrzebujących.

• odnowienia wyboru wychowania integralnego, gdzie wychowanie i ewangelizacja są dwoma stronami tego samego medalu (por. KG26, 29). Tego rodzaju wychowanie integralne domaga się wychowywania młodych do zaangażowania społecznego i politycznego, zgodnie ze wskazaniami Społecznej Nauki Kościoła (por. KG26 43). W rozdziale 25 Ewangelii Mateusza ci, którzy są nazwani błogosławionymi po tym, jak nakarmili tych, którzy byli głodni, i dali pić tym, którzy mieli pragnienie, pytają Boga, kiedy widzieli Go głodnym i spragnionym; a pytają dlatego, ponieważ sądzą, że dokonali najzwyklejszego ludzkiego gestu, który nie odnosi się do życia wiecznego. Słowo Ewangelii daje tutaj odpowiedź, utożsamiając obecność Boga Zbawiciela w osobach najmniejszych.
Ośmielam się stwierdzić, że kiedy salezjanin, pchany miłością Bożą, angażuje się na rzecz obrony praw człowieka, to celebruje liturgię praw człowieka, ponieważ “chwałą Boga jest żyjący człowiek” (Św. Ireneusz, Adversus Haereses); dlatego też odważyłbym się tutaj mówić o liturgii praw człowieka.
Od uczniów Jezusa, w świetle wiary, możemy ocenić prawa człowieka jako historyzację planu Bożego, bez zapominania o tym, że te stanowią opatrznościową odpowiedź na krzyk milionów kobiet i mężczyzn, także niewierzących, którzy domagają się godności, gdy ta jest deptana.

3. Owocna wzajemność pomiędzy sytemem prewencyjnym i prawami człowieka

System prewencyjny i prawa człowieka oddziałują na siebie, ubogacając się wzajemnie. System prewencyjny ofiaruje prawom człowieka podejście wychowawcze jedyne i innowacyjne w porównaniu z dotychczasowym ruchem obrony i ochrony praw człowieka lub charakteryzującym się doniesieniem “ex post”, doniesieniem o przestępstwach już popełnionych. System prewencyjny ofiaruje prawom człowieka wychowanie prewencyjne, albo też działanie czy propozycję “ex ante”.
Jako wierzący, musimy stwierdzić, że system prewencyjny dostarcza prawom człowieka antropologii, która inspiruje się duchowością ewangeliczną i widzi, jako podstawę praw człowieka, ontyczny aspekt godności każdej osoby “bez względu na jakiekolwiek różnice rasy, koloru, płci, języka, wyznania, poglądów politycznych i innych, narodowości, pochodzenia społecznego, majątku, urodzenia lub jakiegokolwiek innego stanu” .

W taki sam sposób prawa człowieka ofiarują systemowi prewencyjnemu nowe obszary i możliwości dialogu i współpracy w sieci z innymi podmiotami w celu wychwycenia i usunięcia przyczyn niesprawiedliwości, niegodziwości i przemocy. Oprócz tego prawa człowieka otwierają przed systemem prewencyjnym nowe obszary i możliwości odddziaływania społecznego i kulturowego, dając tym samym skuteczną odpowiedź na “dramat współczesnej ludzkości, znaczony zerwaniem relacji pomiędzy wychowaniem i społeczeństwem, rozdźwiękiem pomiędzy szkołą a obywatelstwem” .

W nowym kontekście globalizacji prawa człowieka stają się narzędziem, które będzie w stanie wyjść poza wąskie granice narodowe, aby wyznaczyć limity i wspólne cele, stworzyć przymierza i strategie, oraz zmobilizować zasoby ludzkie i materialne.

4. Zakończenie

Ks. Bosko nie mógł mówić o prawach człowieka w odniesieniu do dzieci i nastolatków, ponieważ nie istniała wtedy taka kategoria prawna; ale Ks. Bosko był prekursorem wielu elementów postrzegania dziecka i nastolatka, które dzisiaj przeszły do języka praw człowieka. W ten sam sposób Ks. Bosko był prekursorem wielu elementów tego wychowania, które dzisiaj jest określane jako definitywne wychowanie do odpowiedzialnego obywatelstwa światowego.

“Drodzy bracia i siostry, ten Kongres nie chciał być wydarzeniem, które zamyka rok Wiązanki 2008, ale chce być zdecydowanym bodźcem do wsparcia rozwoju drogi badań, formacji i działania, które teraz musimy progresywnie realizować w naszych środowiskach inspektorialnych i lokalnych. Współbrzmi to z Kapitułą Generalną 26, która domaga się od nas przełożenia tego na konkret, zwłaszcza gdy chodzi o naglącą konieczność ewangelizacji, ubóstwo ewangeliczne i nowe obszary działania. Taka jest droga Zgromadzenia”.

Jestem zadowolony, że na tym Kongresie byli także obecni przedstawiciele grup Rodziny Salezjańskiej; będzie łatwiej zastanawiać się, formować się i pracować wspólnie także na tym nowym froncie wychowania.

W czasie trwania tych dni towarzyszył nam pewien symbol, który przedstawiał zarówno Chrystusa, który z wysoka przyciąga nasze wejrzenie, nas, którzy jesteśmy wezwani do życia z nogami na ziemi i wzrokiem utkwionym w niebo, jak i młodych, zwłaszcza ubogich, opuszczonych i zagrożonych, którym musimy pomóc stać się dobrymi chrześcijanami, uczciwymi obywatelami, a pewnego dnia – obywatelami nieba. Jest to metafora wolności i radości życia w pełni godności ludzkiej.

Powierzam Maryi Wspomożycielce, naszej Matce i Mistrzyni, wasze osoby, waszą pracę, nasze zaangażowanie na rzecz wierności Ks. Bosko i młodzieży. Ona nie przestanie nas prowadzić i kształtować naszego duszpasterskiego serca, jak to uczyniła w przypadku Ks. Bosko.

Rzym, 6 stycznia 2009
Uroczystość Objawienia Pańskiego

Ks. Pascual Chávez Villanueva,
Przełożony Generalny