«Da mihi animas, cetera tolle»
Czerpiemy z doświadczenia duchowego Księdza Bosko,
aby kroczyć drogą świętości
zgodnie z naszym specyficznym powołaniem
«Chwała Boża i zbawienie dusz»

Drodzy bracia i siostry Rodziny Salezjańskiej,

przeżywamy właśnie trzyletni okres przygotowania do jubileuszu dwusetlecia urodzin Księdza Bosko. W pierwszym roku poznawaliśmy jego osobę w kontekście historii, w drugim – koncentrowaliśmy się na jego charakterystycznych cechach wychowawcy i wprowadzaliśmy w życie praktykę wychowawczą. Obecnie, w trzecim i ostatnim roku, chcemy dotrzeć do samego źródła jego charyzmatu, aby zaczerpnąć z jego duchowości.

Centrum duchowości salezjańskiej stanowi miłość chrześcijańska, czyli życie samego Boga, który, w swojej najgłębszej rzeczywistości, jest „Agape”, Miłosierdziem, Miłością. Duchowość salezjańska nie odbiega od duchowości chrześcijańskiej; także ona bazuje na miłości chrześcijańskiej; w tym przypadku chodzi o „miłość duszpasterską”, tj. tę miłość, która popycha do poszukiwania „chwały Bożej i zbawienia dusz”: «caritas Christi urget nos».

Jak wszyscy wielcy założyciele, Ks. Bosko przeżył życie chrześcijańskie w duchu żarliwej miłości, kontemplując Pana Jezusa ze szczególnej perspektywy – charyzmatu, który Bóg mu powierzył, tj. posłannictwa młodzieżowego. „Miłość salezjańska” jest miłością duszpasterską, ponieważ poszukuje zbawienia dusz. Jest też miłością wychowawczą, ponieważ znajduje w wychowaniu zasoby, które pozwalają pomóc młodzieży rozwinąć wszystkie siły dobra. W ten sposób młodzi mogą wzrastać jako uczciwi obywatele, dobrzy chrześcijanie i przyszli mieszkańcy nieba.

Tak więc zachęcam Was wszystkich, drodzy bracia i siostry, członkowie Rodziny Salezjańskiej, do czerpania ze źródeł duchowości Ks. Bosko, tj. z jego miłości wychowawczo-duszpasterskiej. Ma ona swój wzór w Chrystusie – Dobrym Pasterzu, a swoją modlitwę i swój program życia odnajduje w dewizie Ks. Bosko: «Da mihi animas, cetera tolle». W ten sposób możemy odkryć “Ks. Bosko – mistyka”, którego doświadczenie duchowe stoi u podstaw naszego sposobu przeżywania dzisiaj duchowości salezjańskiej, w całej różnorodności powołań, które się nim inspirują.

* * *

Poznanie życia Ks. Bosko i jego pedagogii to zbyt mało, by zrozumieć najgłębszy sekret i ostateczny powód jego zaskakującej aktualności. Znajomość aspektów życia Ks. Bosko, jego pracy, a także jego metody wychowawczej nie wystarcza. U źródeł sukcesów jego działania i jego aktualności znajduje się coś, co często umyka także nam, jego synom i córkom: głębokie życie wewnętrzne, które można by określić jako jego “zażyłość” z Bogiem. Kto wie, ale może właśnie to jest najlepsza część jego dziedzictwa, której możemy użyć, by za nim iść i go naśladować; spotykać Chrystusa i sprawiać, by spotykali go młodzi.

Dzisiaj można by nakreślić duchowy profil Ks. Bosko, przechodząc od wrażeń jego współpracowników do książki ks. Eugenio Ceria pt. „Don Bosco con Dio” (Ks. Bosko z Bogiem), która była pierwszą próbą opisania jego duchowości, stworzoną z myślą o szerokim odbiorcy. Możemy to porównać z różnymi interpretacjami duchowości Ks. Bosko proponowanymi przez jego następców, docierając w końcu do badań, które stanowią swoisty przełom w studium sposobu przeżywania wiary i religii ze strony samego Ks. Bosko.

Te ostatnie badania bardziej wiarygodnie opierają się na źródłach, które otwierają się na różne wizje duchowości, jakie wpłynęły na Ks. Bosko i z którymi miał on kontakt (św. Franciszek Salezy, św. Ignacy Loyola, św. Alfons Maria Liguori, św. Wincenty a Paulo, św. Filip Nereusz…). Jednocześnie pozwalają uznać, że jego doświadczenie było oryginalne i genialne. W tym miejscu dobrze byłoby mieć nowy profil duchowy Ks. Bosko, nową hagiografię, wg definicji podawanej dziś przez teologię duchowości.

Ks. Bosko jako “człowiek duchowy” zainteresował Waltera Nigga, luterańskiego pastora i profesora Historii Kościoła na Uniwersytecie w Zurychu, który pisał tak: „Przedstawienie, które ujmuje postać tego Świętego, zawiera tylko połowę prawdy. Święty jest tutaj pojęciem ogólnym, któremu jest podporządkowane określenie wychowawca. Każdy inny porządek zaciera tę hierarchię wartości. Święty Jan Bosko jest przede wszystkim człowiekiem u którego to, co naturalne przechodzi w nadprzyrodzoność. To, co nadprzyrodzone jest w postaci księdza Bosko dostrzegalne w wyjątkowym stopniu […] Dla nas prawdziwym świętym nowoczesnej Italii to jednoznacznie ksiądz Bosko” .
W latach osiemdziesiątych ubiegłego wieku tę opinię podzielał teolog P. Dominique Chenu OP. Na pytanie jednego z dziennikarzy, który poprosił go o wskazanie świętych, którzy niosą charyzmat aktualny dla nowych czasów, odpowiedział: “Przede wszystkim miło mi przypomnieć tego, który wyprzedził Sobór o jeden wiek – Księdza Bosko. On był proroczym modelem świętości, bo jego praca zrywała ze sposobem myślenia i wierzenia jemy współczesnych”.
W każdym okresie i kontekście kulturowym musimy odpowiedzieć sobie na następujące pytania:
- Co otrzymał Ks. Bosko od środowiska, w którym żył? W jakiej mierze jest dłużnikiem danego kontekstu, rodziny, szkoły, kościoła, mentalności swojej epoki?
- Jak reagował i co wniósł w swoje czasy i swoje środowisko?
- W jaki sposób wpłynął na przyszłe czasy?
- Jak go postrzegali jemu współcześni: salezjanie, lud, środowisko kościelne, świeccy? Jak rozumiały go kolejne pokolenia?
- Jakie aspekty jego świętości jawią się nam dzisiaj jako najbardziej godne uwagi?
- Jak przełożyć dzisiaj, bez kopiowania, sposób, w jaki Ks. Bosko, w swoim czasie, interpretował Ewangelię Chrystusa?
To są pytania, na które powinna odpowiedzieć nowa hagiografia Ks. Bosko. Nie chodzi tutaj o identyfikację postaci Ks. Bosko, definitywną i ciągle aktualną, ale o wskazanie tego, co jest adekwatne dla naszej epoki. To oczywiste, że w przypadku każdego świętego podkreśla się aspekty, które interesują nas ze względu na swoją aktualność i pomija się te, których nie uważa się za istotne w danym momencie historycznym lub ocenia się je jako mało znaczące dla charakterystyki postaci.
Istotnie, święci stanowią pewną odpowiedź na duchową potrzebę danego pokolenia, wspaniałą ilustrację tego, co chrześcijanie danej epoki rozumieją przez świętość. Oczywiście, oczekiwane naśladowanie jakiegoś świętego nie może być inne, jak tylko “proporcjonalne” do absolutnego odniesienia, jakim jest Jezus z Nazaretu. Istotnie, każdy chrześcijanin, w konkretnej sytuacji, wezwany jest do wcielenia, na swój sposób, uniwersalnej osoby Jezusa, rzecz jasna nie będąc w stanie uczynić tego do końca. Święci oferują konkretną i skuteczną drogę, prowadzącą w kierunku tego utożsamienia się z Panem Jezusem.
W komentarzu do Wiązanki, którą zaproponuję Rodzinie Salezjańskiej, te kwestie złożą się na trzy zasadnicze treści, które rozwinę. Po ich omówieniu zaproponuję pewne konkretne zadania, o których już tu wspominam.

1. Doświadczenie duchowe Księdza Bosko

Duchowość salezjańska jest charakterystycznym sposobem odczuwania świętości chrześcijańskiej i dążenia do niej. Jest szczególnym sposobem uporządkowania swojego życia, idącym w kierunku zdobycia doskonałości chrześcijańskiej i uczestnictwa w szczególnym charyzmacie. Innymi słowy, stanowi ona życie chrześcijańskie, współdziałanie z Bogiem, które zakłada wiarę.
Duchowość salezjańska zasadza się na różnych elementach: jest stylem życia, modlitwy, pracy, relacji międzyludzkich; formą życia wspólnotowego; misją wychowawczo-duszpasterską, bazującą na pewnym dziedzictwie pedagogicznym; metodą formacyjną; zbiorem zasadniczych wartości i postaw; szczególnym wyrazem zainteresowania się Kościołem i społeczeństwem w ramach specyficznych sektorów działalności; historycznym dziedzictwem; zbiorem struktur i dzieł; kalendarium, ze świętami i wspomnieniami własnymi…
Punktem wyjścia dla doświadczenia duchowego Ks. Bosko jest „chwała Boża i zbawienie dusz”. Zostało to ujęte w jego programie życia: “Da mihi animas, cetera tolle”. Głębokim korzeniem tego rodzaju doświadczenia jest zjednoczenie z Bogiem, stanowiące wyraz teologalnego życia, które rozwija się na bazie wiary, nadziei i miłości, oraz ducha autentycznej pobożności. To doświadczenie przekłada się na widoczne działania; bez czynów wiara jest martwa, a bez wiary, czyny są puste. Ostatecznie, jej punktem docelowym jest świętość: świętość, która jest możliwa dla wszystkich, wszystko zależy od naszej współpracy z łaską, która jest dana wszystkim.
Naszej duchowości grozi zniknięcie. Zmieniły się czasy, a my sami często żyjemy nią tylko powierzchownie. Aby ją uaktualnić, musimy wyjść na nowo od Księdza Bosko, od jego duchowego doświadczenia i systemu prewencyjnego. Klerycy w czasach Ks. Bosko widzieli to, co się działo, i choć nie chcieli zostawać zakonnikami, byli nim zafascynowani. Młodzież potrzebuje “świadków”, jak pisał Paweł VI. Potrzebni są “ludzie duchowi”, ludzie wiary, wrażliwi na sprawy Boże i gotowi na zakonne posłuszeństwo, w poszukiwaniu tego, co najlepsze. To nie to, co nowe, czyni nas wolnymi, ale prawda; prawda nie może być modą, powierzchownością, improwizacją: «veritas liberavit vos».

2. Centrum i synteza duchowości salezjańskiej: miłość duszpasterska

Św. Franciszek Salezy powiedział: „Człowiek jest doskonałością wszechświata; duch jest doskonałością człowieka; miłość jest doskonałością ducha, a miłosierdzie – doskonałością miłości” . Jest to uniwersalna wizja, która ukazuje, w skali wzrastania, cztery sposoby istnienia: być, być osobą, miłość, jako forma przewyższająca wszelki inny wyraz, oraz miłosierdzie – jako najwyższy wyraz miłości.
Miłość stanowi centrum wszelkiej duchowości chrześcijańskiej: nie tylko jest pierwszym przykazaniem, ale także – źródłem energii, która winna wzrastać. Rozpalenie w nas miłości jest tajemnicą i łaską; to zaś nie pochodzi z inicjatywy ludzkiej, ale jest udziałem w życiu Bożym i skutkiem obecności Ducha Świętego. Nie możemy kochać Boga, jeśli On, jako pierwszy, nie ukocha nas, dając nam to odczuć oraz wzbudzając w nas smak i pragnienie, inteligencję i wolę, byśmy na to odpowiedzieli. Nie możemy kochać bliźniego i widzieć w nim obrazu Boga, jeśli osobiście nie doświadczymy Jego miłości.
Miłość duszpasterska jest wyrazem miłości, która przejawia się w różny sposób: miłość macierzyńska, miłość małżeńska, współczucie, miłosierdzie, przebaczenie… Ta wskazuje na specyficzną formę miłości. Przywołuje osobę Jezusa, Dobrego Pasterza, nie tylko z powodu sposobu jego działania: dobroć, szukanie tych, którzy się zagubili; dialog, przebaczenie; ale także, i przede wszystkim – z powodu istoty Jego tajemnicy: objawić Boga każdemu mężczyźnie i każdej kobiecie. To oczywiste, że różni się ona od innych form miłości, które zwracają głównie uwagę na szczególne potrzeby osób: zdrowie, pożywienie, praca. Typowym elementem miłości duszpasterskiej jest głoszenie Ewangelii, wychowanie do wiary, formacja wspólnoty chrześcijańskiej, ewangeliczne “zakwaszanie” środowiska. 
Salezjańska miłość duszpasterska znajduje następnie swoją własną charakterystykę, udokumentowaną także przez początki naszej historii: „Wieczorem, 26 stycznia 1854 roku, zgromadziliśmy się w pokoju ks. Bosko, a on zaproponował nam wykonywanie z pomocą Bożą i świętego Franciszka Salezego próby praktycznego ćwiczenia się w miłości wobec bliźniego… Od tego wieczoru nadawano nazwę Salezjanów tym, którzy podejmowali się lub będą się podejmować tego ćwiczenia” . Miłość duszpasterska stanowi centrum i syntezę naszej duchowości, która swój punkt wyjścia znajduje w doświadczeniu duchowym samego Ks. Bosko i jego trosce o dusze. Po Księdzu Bosko jego następcy podzielili to przekonanie; znamienne jest to, że wszyscy oni czuli się ponagleni do potwierdzenia tego, czyniąc to w zgodności, która nie budzi wątpliwości. Ta wyraża się w dewizie: “Da mihi animas, cetera tolle”.

3. Duchowość salezjańska dla wszystkich powołań

Jeśli jest prawdą, że duchowość chrześcijańska zawiera wspólne i odnoszące się do wszystkich powołań elementy, tak samo prawdą jest, że ta jest przeżywana w charakterystycznej odmienności i specyfice, zgodnie z własnym stanem: posługa kapłańska, życie konsekrowane, wierni świeccy, rodzina, młodzież, osoby w podeszłym wieku… Wszyscy oni, w typowy dla nich sposób, żyją doświadczeniem duchowym. To  samo dotyczy duchowości salezjańskiej.
W “Karcie tożsamości Rodziny Salezjańskiej” zostały wskazane charakterystyczne rysy duchowe wszystkich jej grup; jest to szczególnie uwypuklone w części trzeciej tego dokumentu. Z drugiej strony, różne grupy, prawomocnie, z racji swoich początków i swojego rozwoju, posiadają historię i własne charakterystyczne cechy duchowe, które warto poznać, a które stanowią bogactwo dla całej Rodziny Salezjańskiej.
W międzyczasie rozwinęła się także salezjańska duchowość młodzieżowa. Należy tutaj przywołać trzy biografie młodzieńców, które napisał Ks. Bosko: Michała Magone, Dominika Savio i Franciszka Besucco; stronice, które adresuje on, poprzez książeczkę “Młodzieniec zaopatrzony”, do ludzi młodych, czy też Towarzystwa… Warto by prześledzić rozwój salezjańskiej duchowości młodzieżowej na przestrzeni czasu, docierając do lat dziewięćdziesiątych, kiedy autorytatywnie ujęto tę duchowość w formę Salezjańskiego Ruchu Młodzieżowego. Pozostaje przedmiotem refleksji co i w jaki sposób zaproponować młodzieży niewierzącej, obojętnej lub należącej do innych wyznań, jako elementy salezjańskiej duchowości młodzieżowej. 
Grupy Rodziny salezjańskiej angażują licznych świeckich w swoje posłannictwo. Jesteśmy przekonani, że nie może być pełnego zaangażowania bez podzielania tego samego ducha. Przekazywanie duchowości salezjańskiej świeckim, którzy są współodpowiedzialni, wraz z nami, za duszpasterską działalność wychowawczą, staje się głównym zadaniem. Salezjanie, podobnie jak inne grupy Rodziny Salezjańskiej, wykonali ogromną pracę, definiując salezjańską duchowość świeckich na Kapitule Generalnej XXIV . Oczywiście, świeckie grupy Rodziny Salezjańskiej stanowią źródło inspiracji dla tego typu duchowości.
Po tym, jak staliśmy się bardziej świadomi co do tego, że nie może być duszpasterstwa młodzieżowego bez duszpasterstwa rodzin, zadajemy sobie pytanie, jakie salezjańskie duszpasterstwo rodzin wypracować i zaproponować. Istnieją doświadczenia rodzin, które inspirują się Księdzem Bosko. To dopiero początki, ale jest to droga, która pomaga nam rozwinąć nasze posłannictwo ludowe, oprócz tego młodzieżowego.

4. Zadania dla Rodziny Salezjańskiej

4.1. Starajmy się poznać, jakie było doświadczenie duchowe Księdza Bosko, jego sylwetkę duchową, aby odkryć “Ks. Bosko mistyka”; w ten sposób możemy go naśladować, przeżywając doświadczenie duchowe z charyzmatyczną tożsamością. Bez przyswojenia sobie duchowego doświadczenia, które było udziałem Ks. Bosko, nie możemy być świadomi naszej salezjańskiej tożsamości duchowej; tylko w ten sposób będziemy uczniami i apostołami Pana Jezusa, mając Ks. Bosko za wzór i nauczyciela życia duchowego. Duchowość salezjańska, na nowo zinterpretowana i ubogacona doświadczeniem duchowym Kościoła po Soborze Watykańskim II, i współczesną refleksją teologiczną, proponuje nam drogę duchową, która prowadzi do świętości. Przyznajemy, że duchowość salezjańska jest prawdziwą i kompletną duchowością: ta czerpie z historii duchowości chrześcijańskiej, zwłaszcza od św. Franciszka Salezego; znajduje swoje źródło w specyfice i oryginalności doświadczenia Ks. Bosko; ubogaciła się doświadczeniem Kościoła, została odczytana na nowo i stanowi dzisiaj dojrzałą syntezę.

4.2. Żyjmy tym centrum i syntezą duchowości salezjańskiej, jakie składają się na miłość duszpasterską. Ta była przeżyta przez Ks. Bosko jako poszukiwanie “chwały Bożej i zbawienia dusz”, i stała się dla niego modlitwą i programem życia, zawartymi w dewizie “da mihi animas, cetera tolle”. Jest to miłość, którą trzeba karmić modlitwą, i na której trzeba bazować, spoglądając na Serce Chrystusa, naśladując Dobrego Pasterza, rozmyślając nad Pismem Świętym, żyjąc Eucharystią, dając przystęp modlitwie osobistej, przyswajając sobie mentalność służby młodzieży. Jest to duchowość, która przekłada się i staje się widoczna w konkretnych wyrazach bliskości, uczucia, w pracy, poświęceniu. Przyjmijmy system prewencyjny jako doświadczenie duchowe, a nie tylko jako propozycję ewangelizacyjną i metodę pedagogiczną; ten znajduje swoje źródło w miłości Boga, który uprzedza każde stworzenie swoją Opatrznością, towarzyszy swoją obecnością i zbawia, obdarzając życiem; każe nam przyjąć Boga w młodych ludziach i wzywa nas do służenia Mu w nich, uznając ich godność, odnawiając ufność co do ich zasobów dobra i wychowując ich do pełni życia.

4.3. Przekazujmy propozycję salezjańskiej duchowości odpowiednio do odmienności powołań, zwłaszcza młodzieży, świeckim zaangażowanym w posłannictwo Ks. Bosko, rodzinom. Duchowość salezjańska musi być przeżywana zgodnie z powołaniem, jakie każdy otrzymał od Boga. Uznajmy wspólne rysy duchowe poszczególnych grup Rodziny Salezjańskiej, wskazane w “Karcie tożsamości”; dajmy poznać świadków świętości salezjańskiej; wzywajmy wstawiennictwa naszych błogosławionych, czcigodnych sług Bożych, i prośmy o łaskę ich kanonizacji. Ukażmy młodzieży, że troszczymy się o salezjańską duchowość młodzieżową. Zaproponujmy duchowość salezjańską świeckim zaangażowanym i dzielącym z nami posłannictwo Ks. Bosko. Zwracając uwagę na duszpasterstwo rodzin, wskazujmy rodzinom duchowość odpowiadającą ich sytuacji. I na koniec, zachęćmy do tego doświadczenia duchowego także młodzież, świeckich i rodziny z naszych wspólnot wychowawczo-duszpasterskich oraz naszych grup i stowarzyszeń innych wyznań, które znajdują się w sytuacji obojętności względem Boga; także w ich przypadku możliwe jest doświadczenie duchowe jako przestrzeń życia wewnętrznego, wyciszenia, rozmowy z własnym sumieniem, otwarcia na to, co transcendentne.

4.4. Czytajmy pisma Księdza Bosko, które możemy uznać za źródła duchowości salezjańskiej. Proponuję wam zbiór pism duchowych Księdza Bosko, w których jawi się on jako prawdziwy mistrz życia duchowego . W ten sposób możemy czerpać ze stronic, które bezpośrednio mówią nam o salezjańskim doświadczeniu duchowym, doświadczeniu, które może stać się udziałem każdego z nas.

Ks. Pascual Chávez V. SDB
Przełożony Generalny